په داسې حال کې چې ۲۰۲۱ز کال پای ته په رسېدو دی، د روغتیا نړیوال سازمان (ډبلیو اېچ او) مشر ویلي دي چې په راتلونکي کال کې باید د کورونا وایرس جهاني وبا ختمه شي.
تېدروس ایدهانوم ګیبریېسس د ډېسېمبر پر ۲۱مه په جینیوا کې خبري غونډې ته وویل چې په ۲۰۲۲ز کال کې د نړۍ هېوادونه باید په راتلونکې کې د نورو وباګانو مخنیوي لپاره د روغتیا په څانګه کې د پام وړ پانګونه وکړي.
د چین حکومت د ۲۰۱۹ز کال په ډېسېمبر کې د روغتیا نړیوال سازمان ته وویل چې په ووهان ښار کې یې نوی کورونا وایرس موندلی دی. د بیجېنګ تر دې اعلان څه د پاسه درې میاشتې وروسته چې د نړۍ په زیاتره برخو کې د کورونا وایرس لسګونه زره پېښې ثبت شوې وې نو د روغتیا نړیوال سازمان جهاني وبا اعلان کړه.
د امریکا جانز هاپکېنز پوهنتون د کووېډ-۱۹ ناروغۍ په اړه ارقام غونډوي. د پوهنتون په وینا، کووېډ-۱۹ ناروغۍ د وبا له پیل راهیسې تر اوسه په نړۍ کې څه د پاسه پینځه مېلیونه کسان وژلي او لسګونه مېلیونه کسان په وایرس اخته شوي دي. د پوهنتون له شمېرو سره سم، تر ټولو زیات کسان په امریکا، برازیل او هند کې مړه شوي دي.
تېدروس ایدهانوم ګیبریېسس وايي، جهاني وبا په ۲۰۲۱ز کال کې تر درې میلیونه زیات کسان ووژل.
خو دا یوازې له ناروغۍ مړینې نه دي بلکې د جهاني وبا مخنیوي او کنټرول لپاره د نړۍ په هېوادونو کې ټولبندونو او محدودیتونو اقتصادونه وځپل، لکونه خلک بېروزګاره شول او د ملګرو ملتونو په وینا، بېوزلي زیاته شوه. د لینسټ طبي ژورنال له یوې څېړنې سره سم، د وبا د ټولنیزو او اقتصادي اغېزونو له وجې د نړۍ تر پینځه مېلیونه زیات کسان د بېلا بېلو رواني ناروغیو ښکار شول.
په داسې حال کې چې د روغتیا نړیوال سازمان د واکسیني بهیر پراخېدو او د حکومتونو نورو اقداماتو ته په کتو په ۲۰۲۲ز کال کې د وبا د ختمېدو څرک ویني خو پر هېوادونو د یووالي ټینګار ترڅنګ دا هم وايي چې شتمن هېوادونه دې مخ پر ودې ملکونو ته واکسین ورکړي چې د وبا پای باوري شي.
د روغتیا نړیوال سازمان وايي، که د نړۍ په ټولو هېوادونو کې په مساوي ډول واکسیني بهیر ترسره نه شي نو د کورونا وایرس د نویو بڼو راتګ د وبا د ختمولو هڅې ټکنۍ کولای شي.
ورته خبره د پېښور د لېډي ریډنګ روغتون د وایرسي مطالعاتو د څانګې مشر پوهاند ډاکتر خالد محمود هم کوي او وايي، د کورونا وایرس د نویو بڼو راتګ ساینسپوهان حیران کړي چې دا وایرس څنګه دومره ژر خپل شکل بدلوي.
د ده په خبره، پخوا به د وایرسي وباګانو جراثیم په دوو یا درو کلونو کې کمزوري شول خو د "کورونا وایرس [جهاني] وبا په صورت کې داسې نه ښکاري ځکه چې دا وایرس ډېر ژر شکل بدلوي. لومړۍ ډېلټا بڼه وه او اوس اومېکرون [هغه ده]. عموماً په وایرسونو کې بدلون هغه غیرموثره کوي" خو په کورونا وایرس کې د بدلونونو په صورت کې تر اوسه داسې څه نه دي لیدل شوي.
ډبلیو اېچ او د کورونا وایرس مختلفو بڼو ته الفا، بیټا، ګیما، ډېلټا او اومېکرون نومونه ورکړي دي چې پکې اوسمهال د ډېلټا بڼې پېښې تر ټولو زیاتې دي او د اومېکرون بڼې پېښې د پاکستان په ګډون د نړۍ په لسګونه هېوادونو کې ثبت شوې دي.
له رپورټونو سره سم، کورونا وایرس د نړۍ تر شاوخوا هرې سیمې رسېدلی دی.
پر دې سربېره چې په ۲۰۲۱ز کال کې هم د کورونا وایرس جهاني وبا دوام لاره، واکسیني بهیرونو په لسګونه هېوادونو کې د محدودیتونو نرمولو ته لار برابره کړه. په عین وخت کې د مېرک په نوم امریکايي دواسازې کمپنۍ د کورونا وایرس د ناروغۍ درمل هم جوړ کړل او ډبلیو اېچ او وايي، تر اوسه د نړۍ څه د پاسه درې اربه اوسېدونکي چې د نړۍ د ابادۍ څه باندې ۴۸ فیصده برخه جوړېږي، په بشپړ ډول واکسین شوي دي.
په پېښور کې بل ډاکتر انتخاب عالم وايي، وایرسونه او بیکټیریا د انساني ژوند برخه دي او کورونا وایرس هم اوس په انساني ټولنو ورګډ شوی، خو تر ټولو مهمه خبره له ناروغۍ د مړینو مخنیوی دی.
دی وايي، د ځینو نورو ناروغیو لکه ملاریا، سرسام، سترې تبې (ټایفایډ یا تپ محرکه) پرتله له کووېډ-۱۹ ناروغۍ څخه د خلکو د مړینو کچ کم دی.
البته ډاکتر عالم هیله من دی چې په نړۍ کې وار له مخه د لسګونه مېلیونه خلکو وړجنېدو او د واکسینېدو له وجې به په ټولنو کې د کورونا وایرس پروړاندې مقاومت پیدا شي.
