د تعليم سره د وسله والو دښمني هغه وخت لا ډېره څرګنده شوه کله چې تحريک طالبان پاکستان وسله والې ډلې په ۲۰۱۲ کال کې په سوات کې د زده کړو لپاره په مبارزه کوونکې، ملالې يوسفزۍ بريد وکړ. ډېرو څېړونکو وويل چې دا له تعليم نه د وسله والو وېره ښيي. ملاله په دې بريد کې سخته زخمي شوه او تر درملنې وروسته ورته په ۲۰۱۴ کال د تعليم لپاره د مبارزې په خاطر د سولې نوبيل جايزه ورکړل شوه. هغې په ملګرو ملتونو کې په يو تقرير کې وويل سخت دريځې ډلې له قلم او کتاب نه ويريږي.

ړنګ کړل شوي سکولونه

د مومندو د آصف الله د کلي وران شوی ښوونځی يوازينئ تعليمي اداره نه ده چې سختدريزۍ ځپلې ده.

د فاټا تعليم څانګې مرستيال مشر لايق خان وايي په ټولو قبايلي سيمو کې ۱۱۹۵ سکولونه په جنګونو کې تبا شوي چې په کې ۸۴۶ سکولونه بيا جوړ کړل شوي دي او درې سوه يوکم پنځوس لا هم وران پراته دي چې په راتلونکو دوو کلونو کې به جوړ کړل شي. د قبايلي سيمو تعليم چارواکي په بېلابېلو سيمو کې د ړنګ کړل شوو سکولونو شميره مختلفه ښيې.

هاشم خان: ۱۲ اربو روپيوو ته ضرورت لرو

د فاټا د تعليم څانګې مشر هاشم خان وايي چې په قبايلي سيمو کې د ويجاړو شويو سکولونو د بيا رغونې او په هغو کې د بنيادي سهولتونو برابرولو لپاره شا و خوا ۱۲ اربه روپو ته اړتيا ده.

بلخوا د فاټا تعليم څانګې مرستيال مشر لايق خان وايي په باجوړ، اورکزو او شمالي وزيرستان کې د يوشمير ړنګ کړل شويو سکولونو زده کونکي په خيمو کې زده کړې کوي.

لايق خان: ډيرې زده کوونکي په خېمو کې زده کړې کوي

په ۲۰۰۱ کال کې چې کله د امريکې په مشرۍ ناټو ځواکونو په افغانستان کې د طالبانو حکومت چپه کړ نو له هغه ځايه ځيني وسله وال قبايلي سيمو ته لاړل. دلته تحريک طالبان پاکستان او ځينو نورو ډلو خپل فعاليت ته دوام ورکړ چې ځينو يې سکولونه د بنديخانو په توګه کارول.

جنوبي وزيرستان

د جنوبي وزيرستان د تعليم څانګې مشر محب داوړ وايي چې دغلته ټولې ۷۳۳ تعليمي ادارې دي چې پکې شا و خوا ۴۰۰ په جنګونو کې ړنګې شوې وې او نورې بندې وې چې له کبله يې تر درېوو کلونو پورې په دغه سيمه کې د زده کړې عمل په ټپه ولاړ و. نوموړی وايي په ۲۰۰۹ م کال کې څه باندې ۴۰،۰۰۰ زده کونکو زده کړې ترلاسه کولې چې د وسله والو پرضد د راه نجات پوځي عملياتو د شروع کېدو له کبله يې زده کړې په ټپه ودريدلې. محب داوړ وايي چې اوسمهال د جنوبي وزيرستان په تعليمي ادارو کې څه باندې ۲۰۰۰۰ زده کونکي دي.

د کرمې ايجنسۍ د تعليم څانګې مشر احمد خان وايي چې په لاندې او مرکزي کرمه کې ۲۵۹ تعليمي ادارې وې چې پکې ۷۲ وسله والو په مکمله توګه نړولې چې اوس پکې يوازې ۲۳ تعليمي ادارې بيا جوړې دي. نوموړی وايي داسې سيمې هم شته چې د بد امنۍ له وجې پکې ۸ سکولونه بند دي. دی زیاتوي چې ۱۶ سکولونه په کې د فرقه ييزه تشدد ښکار شوي وو. نوموړی وايي په کرمه ايجنسۍ کې د بدامنۍ له وجې د ۷۰،۰۰۰ زدکونکو تعليم متاثره شوی چې په کې ۳۵،۰۰۰ هلکان او ۲۵،۰۰۰ جينکۍ دي. د تعليم څانګې مشر احمد خان وايي اوسمهال د مرکزي کرم ايجنسۍ په تعليمي ادارو کې ۲۵،۰۰۰ او لاندې کرم هغې کې څه باندې ۱۸۰۰۰ زده کونکي دي.

د کرمې ايجنسۍ د ترې منګل سيمې نور سعيد وايي چې په ۲۰۰۹ م کال کې کله چې د دوی په سيمه کې بدامني پېل شوه نو هغه وخت دی په نهم جماعت کې و. نوموړی وايي د بد امنۍ له وجې د ده او نورو يوشمير زده کونکو پنځه کاله تعليم اغيزمن شوی. په کرمه ايجنسۍ کې په ۲۰۱۰ م کال کې د وسله والو پرضد عمليات ترسره شول.

په ۲۰۱۴ کال کې د خېبر پښتونخوا ګورنر له دفتره په خپاره شوي رپورټ کې ويل شوي چې قبايلي سيمو کې تر پنځوس فيصده زيات خلک بې تعليمه او ۱۲ فيصده بې روزګاره دي. دې کې ډېر شمېر د ځوانانو دی.

د بشري حقونو ادارې او په خېبر ايجنسۍ کې د خادم الخلق په نامه د غير دولتي ادارې چارواکي وايي بې تعليمي او بې روزګاري سخت دريځۍ او ترهګرۍ زياتولو کې لوی کردار لوبوي. د خادم الخلق په نامه اداره چې په قبايلي سيمو کې د وسله والو له اغيز نه ځوانان ژغوري ، د دې مشر فاروق اپريدی وايي د قبايلو ډېر شمېر ځوانان د وسله والو ډلو او يا د حکومت ملاتړ لرونکو امن لښکرونو برخه شوي دي.

نوموړی وايي د ړنګو تعليمي ادارو هغه زده کونکي چې په خپلو سيمو کې ګېر پاتي وو، له ټوپک راپورته کولو پرته بله لاره نه درلوده. اپريدی زياتوي چې ځيني ځوانان بندوبستي سيمو ته کډه شول خو په هغوی کې ډېرو کمو زده کونکو خپلې زده کړې بيا پېل کړي او زياتره يې په هوټلونو، سړکونو جوړولو پشمول نورې سختې مزدورۍ کوي.

په اسلام اباد کې د ځوانانو فعاليت او پرمختګ په نامه د سازمان مشر رازق فهيم وايي کېدای شي په قبايلي سيمو کې جنګ ختم شي خو دغلته تعليم ته د اوښتي تاوان منفي نتيجې به تر لسګونو کلونو پورې موجودې وي.

رازق فهيم: تعليم ته د اوښتي تاوان منفي نتيجې به تر لسګونه کلونو پورې په قبايلو وي